Kapitaal en Ideologie: Thomas Piketty (28/2/2023)

Jan Tinbergen, de eerste winnaar van de Economie Prijs ter ere van Alfred Nobel in 1969, schreef in 1970 het boek Een Leefbare Aarde, waarin hij stelde dat armoede, oorlog en milieu de enige echte problemen zijn. Met zijn boek Kapitaal in de 21ste Eeuw pakt Thomas Piketty een deel van die draad op met een uitvoerige analyse van de ongelijkheid in de wereld. Zijn boek Kapitaal en Ideologie trekt die draad verder met een uitvoerige historische analyse van de inrichting van de samenleving en de keuzes die daarbij gemaakt zijn en gemaakt kunnen worden. Een deel van dit boek stond centraal in deze lezing door prof. Aart de Zeeuw.
U kunt hier zijn PowerPoint presentatie zien.

Milieu is economie (7/1/2020)

Deze uitspraak zal bij velen verbazing oproepen. Het behoud van het milieu staat toch alleen maar de groei van de economie in de weg? Volgens Prof. dr. Aart de Zeeuw is het hoog tijd dat wel te gaan doen. De invloed van de mens op de natuurlijke omgeving wordt groter en groter. Economie en economische wetenschap moeten zich aanpassen, het milieu daarbij verder integreren. Uiteindelijk gaat economie over welvaart. Welvaart heeft direct baat bij een goed milieu, zoals gezondheid, schoonheid en een stabiel klimaat. Het is ook belangrijk dat de negatieve terugkoppeling van veranderingen in het milieu op productie en consumptie een steeds grotere rol gaan spelen.Voorbeelden zijn de consequenties van de klimaatverandering en van problemen rond de gaswinning in Groningen. Deze consequenties zijn niet geprijsd, en er heeft dus geen afweging plaatsgevonden. Economie gaat over afweging, en het vinden van een optimaal pad. De conclusie is simpelweg dat niet integreren afbreuk doet aan het optimaliseren van welvaart.
De economische wetenschap heeft het probleem zo lang genegeerd dat veel mensen zich afgekeerd hebben van het huidige economisch denken. Er wordt gesproken over nieuwe economie en over ecologische economie, maar deze gedachten geven geen duidelijke handvatten voor het organiseren van de economie, en gooien de verworvenheden van het economisch denken overboord. Beter lijkt om het economisch denken waar mogelijk te handhaven en waar nodig uit te breiden. Prijzen voor CO2-uitstoot introduceren om klimaatverandering te beteugelen is een simpele economische gedachte, die steeds nadrukkelijker door economen naar voren wordt gebracht. Vooralsnog loopt het vast op het verzet van gevestigde belangen, en op het hardnekkige probleem van het ontbreken van een internationale coördinatie. De gaswinning in Groningen had gepaard moeten gaan met het creëren van een fonds om de gevolgen van het opraken van het gas, of onvoorziene gevolgen zoals de aardbevingen, te kunnen opvangen. Noorwegen heeft dit gedaan, maar Nederland niet, en we zien nu de consequenties. De verbinding met de natuurlijke omgeving leidt ook tot uitbreidingen van het economisch denken. In natuurlijke systemen doet zich het fenomeen van kantelpunten voor, een plotselinge en permanente verandering in de eigenschappen van het systeem. Klimaat lijkt daar ook een voorbeeld van te worden. In de economische theorie zijn veranderingen echter meestal marginaal en eenvoudig omkeerbaar. Integratie van milieu vergt daarom aanpassing van dit economisch denken.

Over leven, werk en actualiteit van Karl Marx (23/10/2018)

Prof.dr. Theo van de Klundert ging in op de betekenis van het werk van Karl Marx in onze huidige tijd. Karl Marx werd 200 jaar geleden geboren in Trier. Zijn moeder Henriëtte Pressburg kwam uit Nijmegen. Zijn vader Heinrich Marx was van origine joods. Karl leidde een bewogen leven met veel dramatiek en talrijke incidenten. Desondanks concipieerde hij een zeer omvangrijk oeuvre, dat tijdens zijn leven slechts voor een klein deel werd gepubliceerd. Marx vat het kapitalisme op als een historisch gedetermineerd systeem dat aan zijn interne tegenstellingen te gronde gaat. Om deze stelling waar te maken, gaat hij langs wetenschappelijke weg op zoek naar de wetten die de dynamiek van het stelsel bepalen. De uitbuiting van arbeiders staat centraal, maar de accumulatie van kapitaal gaat ook gepaard met concentratie van ondernemingen en crises. De belangrijkste inzichten van Marx zijn weergegeven in zijn hoofdwerk Das Kapital.
Marx leefde in de 19e eeuw. We weten nu dat een deel van zijn profetieën niet is uitgekomen. Desondanks is zijn werk in de huidige tijd van grote betekenis, of zoals de Amerikaanse essayist Louis Menand snedig opmerkt: “You can put Marx back into the nineteenth century, but you can’t keep him there”. De dynamiek van het kapitalisme blijft problematisch, zoals recente ontwikkelingen leren. Ongelijkheid van inkomen en vermogen (zie Piketty), aantasting van arbeidsomstandigheden en milieu, en financialisering bedreigen de stabiliteit van de samenleving.

Kapitalisme volgens Piketty (10/2/2017)

Het boek Capital in the Twenty-First Century door Thomas Piketty heeft veel los gemaakt, zowel in de populaire pers als in de academische wereld. Volgens de auteur neemt de ongelijkheid van zowel de inkomens- als de vermogensverdeling steeds verder toe, al zijn er belangrijke verschillen tussen de ontwikkelde landen onderling. Piketty verklaart deze ontwikkeling aan de hand van wat hij aanduidt als de fundamentele wetten van het kapitalisme. Het kapitalistisch stelsel gaat in de richting van een patrimonial society, zoals deze in de 19e eeuw bestond. Om te illustreren wat dit zou kunnen betekenen, verwijst de auteur onder meer naar de romans van Jane Austin en Honoré de Balzac.
De grote verdienste van Piketty is dat hij theorie en empirie op ingenieuze wijze met elkaar verbindt. Toch valt er op zijn analyse één en ander af te dingen. In zijn lezing ging prof. dr. Theo van de Klundert hier nader op in. Tevens gaf hij een alternatieve voorstelling van zaken met betrekking tot het kapitalisme in de Westerse landen gepresenteerd. Daarbij staat het begrip financialisering van de economie centraal.

Kapitalisme volgens Piketty (10/2/2017)

Het boek Capital in the Twenty-First Century door Thomas Piketty heeft veel los gemaakt, zowel in de populaire pers als in de academische wereld. Volgens de auteur neemt de ongelijkheid van zowel de inkomens- als de vermogensverdeling steeds verder toe, al zijn er belangrijke verschillen tussen de ontwikkelde landen onderling. Piketty verklaart deze ontwikkeling aan de hand van wat hij aanduidt als de fundamentele wetten van het kapitalisme. Het kapitalistisch stelsel gaat in de richting van een patrimonial society, zoals deze in de 19e eeuw bestond. Om te illustreren wat dit zou kunnen betekenen, verwijst de auteur onder meer naar de romans van Jane Austin en Honoré de Balzac.
De grote verdienste van Piketty is dat hij theorie en empirie op ingenieuze wijze met elkaar verbindt. Toch valt er op zijn analyse één en ander af te dingen. In zijn lezing ging prof. dr. Theo van de Klundert hier nader op in. Tevens gaf hij een alternatieve voorstelling van zaken met betrekking tot het kapitalisme in de Westerse landen gepresenteerd. Daarbij staat het begrip financialisering van de economie centraal.

Kwaliteiten in plaats van kwantiteiten (2015/2016)

Prof. dr. Arjan Klamer besprak de relatie tussen cultuur en economie waarbij economie niet alleen gaat over hoe om te gaan met schaarste maar ook over de waarden die wij toekennen aan alles om ons heen. Immateriële zaken als vriendschap, muziek en kunst maken ook deel uit van de economie. Van belang daarbij is dat ieder van ons in staat is die waarden te realiseren door daaraan zelf een bijdrage te leveren. Een sterke sociale omgeving bepaalt de waarde van een samenleving. Door als moreel mens te functioneren komen wij tot morele waarden.

Heeft de participatie-samenleving inderdaad de toekomst? (2014/2015)

Prof. dr. Paul Schnabel besprak de participatiesamenleving in een veranderende samenleving; van de klassieke verzorgingsstaat naar een samenleving waarin we meer en meer zelf moeten doen. Vooral de groei in kosten voor zorg en sociale zekerheid moet worden afgeremd: van minder overheid naar meer particulier; van minder Rijk naar meer Gemeente, meer uit eigen zak betalen. Dat betekent dat onze verzorgingsstaat niet voorbij is maar dat we meer zelf moeten doen. Paul Schnabel vergelijkt de verschillende vormen van de verzorgingsstaat binnen Europa; het Angelsaksische model met daarin een sterke tweedeling arm-rijk, publiek-particulier en lage uitkeringen: het Scandinavische model met een hoog niveau aan voorzieningen maar dat vereist een hoge arbeidsparticipatie van mannen en vrouwen: het Rijnlands model zoals in Nederland, België en Duitsland. In laatstgenoemde landen geldt een hoog niveau van uitkeringen en voorzieningen waarbij de sociale status van een gezin zoveel mogelijk wordt gewaarborgd. Om dit te kunnen handhaven zal er steeds meer een eigen bijdrage in de zorg worden gevraagd, een hoger eigen risico en er zullen kortere en lagere uitkeringen zijn. We kunnen dus stellen dat het woord ‘Participatiesamenleving’ niet juist is: Nederland is en blijft een verzorgingsstaat.

Banken en stresstest (2014/2015)

Prof. dr. Silvester Eiffinger vertelde over de recent verschenen resultaten van de banken-stresstest. Hieraan hebben ruim 6.000 mensen een jaar lang gewerkt. Bij deze test wordt beoordeeld of banken in staat zijn extreme financiële probleemscenario’s op te vangen. Banken moeten risico’s kunnen beoordelen en inschatten. Een slecht risicomanagement leidt tot ‘arrogance and ignorance’. Daarom is toezicht op de banken door onafhankelijke deskundigen gewenst. Om een nieuwe euro crisis te voorkomen is de Europese Bankenunie nodig zodat er evenwicht tussen het monetaire en financiële beleid kan ontstaan. Als er dan ook nog een deposito-garantstelsel is gerealiseerd, is de Bankenunie weer een stukje completer. Opvallend is dat er steeds een crisis nodig is om in Europa tot verdere integratie te komen. Zo’n verdere integratie leidt dan wel tot steeds meer soevereiniteitsoverdracht waar het grote publiek vaak afkerig van is.