Brexit – een verhaal dat het Verenigd Koninkrijk verdeelde en de Europese Unie verenigde (24/10/2023)

Tijdens de Brexit-onderhandelingen met Theresa May en Boris Johnson was Stefaan De Rynck een bevoorrechte getuige in Brussel. Hij werkte als strategisch adviseur van Michel Barnier, de Fransman die alle onderhandelingen over de Brexit met de Britten leidde voor de Europese Unie. De Rynck schreef een boek over de onderhandelingen getiteld Inside The Deal.
De lezing door De Rynck bood een unieke inkijk in het verloop van de onderhandelingen. Indrukwekkend was vooral de wijze waarop de EU onderhandelaars uiterst professioneel hebben gereageerd op de grote druk die de Britten op de onderhandelingen legden. Uitgebreid werd ingegaan op de rol van Theresa May en Boris Johnson. Wat vooral duidelijk bleek was dat de Britten geen idee hadden wat Brexit eigenlijk betekende. Ze zijn min of meer blind in een avontuur gestapt waarvan niemand de consequenties kon overzien. Belangrijk was tevens dat de 27 EU staten één gemeenschappelijk front vormden en zich niet door de Britten uit elkaar lieten spelen. De Rynck schreef een boek over de onderhandelingen getiteld Inside The Deal.

De energietransitie in Noord-Brabant (10/01/2023)

Anne-Marie Spierings, gedeputeerde van Provinciale Staten van Noord-Brabant, hield een lezing over de energietransitie in Noord-Brabant.

De recente geschiedenis van China (22/11/2022)

Carolijn Visser is één van Nederlands bekendste reisboekenschrijvers. Ze reist al vanaf haar vijftiende de hele wereld over. Haar speciale belangstelling gaat uit naar communistische en postcommunistische samenlevingen als China, Vietnam, Nicaragua en Estland. Haar lezing over China maakte duidelijk dat zij een onafhankelijk schrijfster is die zich aangetrokken voelt tot mensen die zich onder barre omstandigheden staande weten te houden.

Hoe kwetsbaar is de Europese defensie? (27/09/2022)

Christ Klep ging in zijn lezing in op de kwetsbaarheid van de Europese defensie. Hij is militair historicus en allround liefhebber van geschiedenis, internationale betrekkingen en wat zich nog meer afspeelt in de wondere wereld van oorlog en vrede, defensie, politiek en maatschappij.

Op zoek naar de vijand (12/11/2019)

Drs. Bette Dam publiceerde in 2019 het boek Op zoek naar de vijand. Daarin doet zij verslag van haar onderzoek naar Taliban-leider Mohammed Omar. Dam zet Omar een stuk gematigder neer dan dat hij bekend staat. In haar lezing vertelde Dam over haar bevindingen en ervaringen in Irak en Afghanistan en met name over de uitwerking die internationale organisaties hebben op het plaatselijke leven.

De conservatieve revolte (8/1/2019)

De bliksemsnelle opkomst en dramatische moord van Pim Fortuyn in 2002 leidde tot een verbluffende verkiezingsoverwinning van zijn partij, de Lijst Pim Fortuyn (LPF). Uit het niets werd het de tweede partij van het land, met zeventien procent van de stemmen, in wat algemeen bekend is komen te staan als de Fortuyn-opstand. Sindsdien zijn identiteit, immigratie en law and order de dominante thema’s van het publieke debat. Het vormde de aanvang van een Nederlandse culture war, waarin conservatieve voorstanders van een strenger immigratie- en integratiebeleid strijd leverden met pragmatische progressieven. De vraag die centraal staat is hoe deze ontwikkeling begrepen kan worden in ideologische zin. In de zoektocht naar de politieke ideeën achter de Fortuyn-opstand wierp dr. Merijn Oudenampsen zijn netten wat ruimer uit dan wat gebruikelijk is in bestaande studies. Hij stelt dat politieke leiders zoals Frits Bolkestein, Pim Fortuyn, Ayaan Hirsi Ali en Geert Wilders enkel de meest zichtbare exponenten zijn van een grotere conservatieve stroming, aangeduid als nieuw rechts. De term ‘Nieuw Rechts’ kwam in omloop in de V.S. en het V.K. om de conservatieve tegenbewegingen aan te duiden die opkwamen als reactie op Nieuw Links in de jaren zestig en zeventig. De centrale stelling van zijn studie is dat de draai naar rechts in de Nederlandse politiek langs soortgelijke lijnen te begrijpen is, als een verlate pendant van de conservatieve backlash die zich in de Anglo-Amerikaanse context al eerder ontspon.

Vuurgebruik en de evolutie van de mens (4/12/2018)

Charles Darwin noemde ons vermogen om vuur te maken een van de grootste ontdekkingen van de mensheid. Voor hem was het vermogen om vuur te maken een noodzakelijke voorwaarde om Europa en Azië te koloniseren: “When he migrates into colder climates he uses clothes, builds sheds, and makes fires; and, by the aid of fire, cooks food otherwise indigestible” (The Descent of Man, 1871). Prof. dr. Wil Roebroeks ging in zijn lezing in op de vraag hoe sterk Darwin’s hypothese bijna 150 jaar later is. Sommige van zijn collega’s zijn van mening dat vuurgebruik inderdaad al met het verschijnen van Homo Erectus een vast onderdeel van het technologisch repertoire van vroege mensachtigen was. Dat leiden ze o.a. af uit de biologische veranderingen die rond 1,8 miljoen jaar geleden bij vroege mensachtigen optreden. Echter, als we naar de archeologie van de vroegste mensachtigen buiten Afrika kijken, zien we vuur pas relatief laat opduiken, vanaf 300.000 jaar geleden, dat wil zeggen: meer dan een miljoen jaar nadat de allervroegste mensachtigen in Eurazië aankwamen. Zijn de sporen van de vroegste vuren niet bewaard gebleven, of worden ze door archeologen over het hoofd gezien? Is het mogelijk dat vroege mensachtigen zonder vuur de klimaatschommelingen van de ijstijden overleefden? En hoe relevant is deze problematiek?

Geschiedenis en toekomstplannen van Het Groene Woud (13/3/2018)

Frans Kapteijns hield een lezing over Het Groene Woud, een gebied van 35.000 hectare in de driehoek Eindhoven-Tilburg-Den Bosch; het gebied kent een kern van 7.500 hectare aan natuur, bestaande uit bossen, moerassen, heide en agrarisch populierenlandschap. In dit Groene Woud lopen stad en land naadloos in elkaar over. De geschiedenis van het gebied gaat terug tot de laatste ijstijd. Het Groene Woud bestaat uit een dekzandgebied waar de beekdalen van de Dommel, de Beerze, de Reusel en een deel van de Aa doorheen lopen. Meerdere natuurgebieden vormen samen de natuurkern. Daarnaast is de grote biodiversiteit typerend voor dit gebied. Het Groene Woud is rijk aan cultuurhistorie. In de verschillende kernen zijn nog veel kerken, kapellen, kloosters, boerderijen, torens, molens en bakhuisjes te vinden. In combinatie met het landschap en de natuur geven deze gebouwen Het Groene Woud zijn kenmerkende identiteit. De realisering van natuur- en landschapswaarden is sinds het ontstaan van Het Groene Woud een kernopgave. Inmiddels is veel natuur gerealiseerd en aangekocht. De realisering van natuur door rijksgelden staat echter onder druk. Daarom heeft Het Groene Woud drie duidelijke strategieën uitgestippeld. Een nieuwe aanpak voor de realisering van natuur- en landschapswaarden, Het inzetten op de realisering van een beperkt aantal topprojecten en een structurele samenwerking tussen overheden, natuur-, landbouw- en andere maatschappelijke organisaties, particulieren en ondernemers.

Is tolerantie de rode draad door de Nederlandse geschiedenis? (14/11/2017)

Nederlanders verwijzen snel naar tolerantie als ze iets moeten verzinnen dat typisch Nederlands is. Maar is zo’n stelling vol te houden als je de Nederlandse geschiedenis door de eeuwen heen volgt? Aan de hand van zijn Beknopte geschiedenis van Nederland (2017) waagde prof. dr. James Kennedy een antwoord op die vraag te geven. In zijn lezing ging hij in op hoe de tolerantie in Nederland zich op verschillende manieren heeft gemanifesteerd, en vergeleek deze met ontwikkelingen in andere Europese landen. Hoe uitzonderlijk is Nederland nu eigenlijk? Zo liet Kennedy zien hoe de geroemde Nederlandse tolerantie uit een gefragmenteerde samenleving voortkwam. Tegelijkertijd viel het hem op hoe lang en moeizaam het Nederlandse eenwordingsproces is geweest en hoe conflictueus. In dit alles kun je vijf of zes Nederlandse patronen vinden die van lange duur zijn geweest. Deze patronen lichtte hij in zijn lezing toe.

Hoe Piet van Tienhoven (1875-1953) Oisterwijk redde (7/3/2017)

Komt geen hulp opdagen, dan worden de bosschen geveld en de groote aantrekkelijkheid dezer omgeving zal verloren zijn. Met deze indringende boodschap vroeg Natuurmonumenten in 1912 aan haar leden en begunstigers om financiële steun voor de aankoop van landgoed De Hondsberg. Het kostte de nodige moeite, maar het benodigde geld kwam er. Het grootste deel van de bossen en vennen van Oisterwijk kon worden gered. De man die deze reddingsoperatie leidde was Piet van Tienhoven, op dat moment penningmeester van Natuurmonumenten; hij zou later ook voorzitter worden. Samen met de meer bekende Jac.P. Thijsse werkte hij bijna een halve eeuw onvermoeibaar aan het veilig stellen van natuur in ons land. Dankzij zijn gedegen financiële aanpak en groot netwerk vormde hij een prachtige collectie van beschermenswaardige natuurgebieden en landgoederen. Een fundament waarop het huidige Natuurmonumenten nog altijd verder bouwt. Jan Spijkerboer en Frans Bosscher brachten het rijke leven van Van Tienhoven in kaart. In een levendige presentatie namen zij de aanwezigen mee naar de dagen dat de bossen en vennen op het spel stonden. En lieten zien wie de redder van deze waardevolle natuur is, waar we tot op de dag van vandaag van genieten.

1001 vrouwen (24/1/2017)

Het boek 1001 vrouwen (2013) is een naslagwerk met informatie over letterlijk 1001 vrouwen uit de geschiedenis van Nederland, van de vroegste tijden tot nu. De informatie was al langer beschikbaar op een website, maar die site was alleen bekend onder specialisten. Het boek daarentegen – een naslagwerk van 1556 pagina’s – wist het brede publiek te bereiken: het werd een bestseller. Volgens dr. Els Kloek, bedenkster en samenstelster van site en boek, sprak over het project en de enorme diversiteit van prestaties en reputaties die al die vrouwenlevens, van de vroegste tijden tot nu, aan ons laten zien. Daarbij besteedde ze ook aandacht aan vrouwen uit de regio en aan het vervolgproject: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw (te verschijnen in 2018). Waarom is 1001 vrouwen zo aangeslagen? Een verklaring is de rijkdom en de ‘nuchterheid’ van het boek. We zijn niet gewend dat vrouwen de hoofdpersoon van historische informatie zijn – het is de wereld op zijn kop. En evenmin zijn we gewend dat er zakelijk wordt geschreven over vrouwen. Het zijn net mensen… Met de bevrijdende werking die daarvan uit gaat, is 1001 vrouwen een nieuwe stap in de richting van meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen.

De fatale staat en de vrijheid van de burger (29/11/2016)

Volgens prof. dr. Paul Frissen bedreigt de staat de vrijheid van de burger en moet deze ook beschermen. In zijn gedaante van rechtstaat beschermt hij de vrijheid van de burger door zich zo weinig mogelijk met hem te bemoeien. In zijn gedaante van verzorgingsstaat bedreigt hij de vrijheid van de burger door zich heel intensief met hem te bemoeien. De meerderheidsopvatting van het goede leven moet voortdurend aan de burger worden voorgehouden en opgelegd. Steeds meer regels, steeds meer beleid, steeds meer protocollen zijn daarom nodig. De staat wil weliswaar terugtreden en politiek is de participatie-samenleving afgekondigd, maar voorlopig rukt de overheid op: achter de voordeur, onder het bed, tussen de oren. Dankzij moderne technologieën weet de staat steeds meer van zijn burgers. Die kennis wordt gebruikt voor de meest nobele doeleinden, maar tegelijkertijd kan de burger zo steeds beter worden gecontroleerd. Voor de staat wordt de burger steeds transparanter. Een belangrijke verklaring hiervoor biedt de politieke en maatschappelijke weigering om tragiek te aanvaarden. Pech, leed en risico moeten worden uitgebannen. Alleen als we aanvaarden dat de menselijke conditie nu eenmaal tragisch is, zullen we vrij kunnen zijn. Vrij in al onze verschillen en vrij in het recht op duisternis.

Over het ontstaan van de ‘Parel van Brabant’ (2015/2016)

Dr. Ad van Oord besprak hoe Oisterwijk de Parel van Brabant werd. Een aantal factoren droeg daaraan bij. Zo was er in de periode 1830-1839 een groot aantal militairen in de omgeving van Oisterwijk gelegerd in verband met de oorlog tegen België. Dat bracht familiebezoek naar Oisterwijk. In 1865 kwam er een station en al gauw kwamen er hotels. Het bezoek van beroemde Nederlanders zoals dominee Craandijk, zorgde voor naamsbekendheid in het land. In 1886 werd het 2de VVV-kantoor in Oisterwijk gevestigd (Valkenburg was eerst). De aanwezigheid van veel militairen tijdens de 1ste wereldoorlog zorgde opnieuw voor toerisme. Geleidelijk aan won ook de mogelijkheid te kamperen in Oisterwijk terrein waarbij Hendrik Klein een belangrijke rol speelde. De katholieke geestelijkheid kwam regelmatig in opstand tegen het vrijbuitersgedrag van de kampeerders. Men sprak van schande; stel je voor: gemengd zwemmen en zonnebaden! Tijdens de 2de wereldoorlog kwamen veel toeristen omdat men niet verder dan de landsgrenzen kon reizen. Na de oorlog gaat het nog harder met het toerisme ondanks grote weerstand bij de lokale bevolking. Het gedrag van de toeristen werd ook nu weer als zedeloos beschouwd, maar ondanks alle protesten groeide Oisterwijk verder als toeristenplaats uit en staat nu bekend als Parel in het Groen.

Nieuw concept van (positieve) gezondheid en de uitwerking ervan (2015/2016)

Dr. Machteld Huber sprak over de veranderende inzichten in het begrip gezondheid. In de oude definitie van de WHO wordt een statisch beeld van gezondheid beschreven. Machteld Huber ging op zoek naar een dynamische beschrijving waarbij gezondheid niet het doel is maar het middel tot zelfmanagement. Gezondheid gaat daarbij om alles wat ons leven betreft en waarbij een holistische benadering van de mens voorop moet staan. Aan de hand van een pentagram toonde zij hoe we zelf vorm, richting en zingeving kunnen geven aan ons leven.

Cultuur en politiek in de Duitse geschiedenis in de opmaat naar WOII (2015/2016)

Prof. Frits Boterman nam ons mee terug in de tijd naar de opkomst van het nationaal-socialisme. De NSDAP zette zich af tegen de staat en hoogopgeleiden kwamen aan de macht. Zij streefden naar de maakbaarheid van een samenleving die etnisch homogeen moest worden (daarom gedwongen sterilisaties, euthanasie). De boekenverbranding vond plaats op initiatief van de universiteiten. Ook vond er een immense kunstroof plaats en beheersten terreur en indoctrinatie de samenleving.

De catacombe van Anoebis (2014/2015)

Drs. Hendrikje Nouwens sprak over de catacomben van Anoebis in Egypte. Hier liggen vele dierenmummies uit de tijd van 3000 v. Chr. tot 395 n.Chr. Het betreft vooral motiefmummies die als heilige dieren werden aangeboden als offers aan de goden. Er moet een zeer intens fokprogramma zijn geweest. Er zijn vele miljoenen mummies gevonden; van katten, honden, gazellen, ibissen en apen, maar ook van krokodillen, slangen en vissen. Soms waren er geen dieren beschikbaar en werden nepvotiefmummies geofferd. Die bevatten dan alleen zand. In Sakkara, ten zuiden van Cairo, ligt het tempelcomplex Anubeion. Anoebis is de god van het mummificatieproces en behoorde tot de groep hondachtige goden, vaak weergegeven als een jakhals. Honden werden ook als orakel gebruikt. Het totale oppervlak van dit complex bedraagt zo’n 5.000 m2 met een hoofdgang van 173 meter lengte en met vele  zijgangen.

Winnaars en verliezers: integratie in Nederland (2013/2014)

Prof. dr. Leo Lucassen schreef samen met zijn broer het boek ‘Winnaars en Verliezers’ uit onvree over de manier waarop vaak het politieke debat wordt gevoerd over immigratie. We horen veel opinies maar weinig feiten. Ook in de 17de en 18de eeuw was er veel immigratie. In hoeverre zijn er verschillen en overeenkomsten met toen? In het politieke debat komen steeds dezelfde argumenten naar voren: moslims bedreigen Europa, maar we zien juist dat de kinderen van immigranten zich zeer snel aanpassen aan de Europese samenleving. Er zou sprake zijn van massa-immigratie maar ook dit berust niet op feiten. Hoe kon het zover komen? Rond 1970, toen veel gastarbeiders naar Nederland kwamen, pleitte de VVD voor een roulatiesysteem waarbij iedere 2 jaar deze gastarbeiders vervangen zouden worden door een nieuwe groep. Daar waren de meeste werkgevers tegen. De KVP pleitte toen sterk voor gezinshereniging. Daarmee bouwden deze immigranten steeds meer rechten op. Doordat Nederland zich steeds meer bewust werd van de gevolgen van WO II (Auschwitz), ontstond ook angst voor racisme dat leidde tot een politiek-correct klimaat. Na het verschijnen van het boek van Rushdie ontstaat een omslag. De massale protesten door moslims tegen dit boek leidden tot een reactie bij Komrij die schreef :’We hebben ze als stakkers verwend en krijgen ze als wolven terug’. Prof. Lucassen benadrukt dat ook in de middeleeuwen veel immigratie (vaak laagopgeleiden) plaatsvond en nodig was en dat nu vaak een scheve interpretatie van feiten wordt gegeven.

Koning Willem III als democraat tegen wil en dank (2013/2014)

Het seizoen 2013-2014 werd geopend in lijn met de gebeurtenis die op 30 november 1813 plaatsvond. Toen zette Willem I als koning voet op Nederlandse bodem. Dr. Dik van der Meulen opende de lezingencyclus met als thema; Koning Willem III (1817- 1890), democraat tegen wil en dank. Deze Koning Willem III, in de volksmond ‘Koning Gorilla’ genoemd werd als koning geboren, opgeleid en opgevoed. Hij stond sterk onder invloed van Rousseau. In 1849 volgde hij zijn vader op, een jaar nadat een belangrijke grondwetswijziging had plaatsgevonden in Nederland onder leiding van Thorbecke. Waarbij onder andere werd bepaald dat de koning onschendbaar, maar het parlement verantwoordelijk is. Daardoor ontstond een duaal stelsel waarbij de koning een zeer betrekkelijke macht kreeg toebedeeld. Koning Willem III vond dit eigenlijk maar niets en hij nam dan ook regelmatig belangrijke beslissingen op eigen houtje, zoals het besluit tot het graven van het Noordzeekanaal. In 1879 trouwde hij met Emma. Eigenlijk had deze koning Willem III geen regeerverstand, maar daardoor heeft hij juist een belangrijke bijdrage geleverd aan de totstandkoming van onze huidige democratie.

Europese waarden en normen (2013/2014)

Dr. Loek Halman praatte ons bij over een Europese studie naar fundamentele menselijke waardeoriëntaties. Deze studie wordt sinds 30 jaar iedere negen jaar herhaald. In 2008 deden 47 landen mee, inclusief Rusland. Deze studie wordt nu ook wereldwijd uitgevoerd en dat betekent veelal dat een aantal vragen aangepast moet worden aan de politieke en culturele achtergrond van ieder land. Duidelijk is dat veel waarden veranderen en in ieder land gebeurt dat in een ander tempo, vaak samenhangend met sociaal-economische ontwikkelingen. De uitkomsten van deze studie laten zien in hoeverre er verschillen zijn tussen allerlei landen maar ook in hoeverre er overeenkomsten zijn. (zie www.europeanvaluesstudy.eu).

Nieuwe archeologische ontdekkingen in de catacomben van Rome (2013/2014)

Prof. Dr. Leonard Rutgers nam ons mee op ontdekkingsreis door de catacomben van Rome. Net buiten Rome aan de Via Appia bevinden zich 45 catacomben met ongeveer 500.000 graven die zijn uitgekapt in vulkanisch gesteente. Er zijn christelijke graven met teksten en wandschilderingen die aantonen dat de christenen in die tijd zeer sterk geloofden in een leven na de dood. Ook zijn er vier joodse catacomben verspreid over de stad met tekeningen van de zeven-armige kandelaar. De gemiddelde leeftijd van de overledenen bedroeg toen 27-30 jaar. Opvallend is de hoge kindersterfte: 50% van de kinderen werd niet ouder dan vijf jaar. De inscripties vermelden zeer precies de leeftijd, want de sterfdag was in die tijd de dies natalis.