Multatuli (9/11/2021)

Multatuli – pseudoniem van Eduard Douwes Dekker – werd op 2 maart 1820 geboren in Amsterdam. In zijn geboortehuis in de Korsjespoortsteeg is het Multatuli Museum gevestigd, beheerd door het Multatuli Genootschap, waarvan Elsbeth Etty sinds 2017 voorzitter is als opvolger van oud-minister Winnie Sorgdrager. In haar lezing ging Elsbeth Etty in op de historische en actuele betekenis van Multatuli’s werk in o.a. de huidige debatten over racisme, kolonialisme, slavernij en onze veranderende kijk op het verleden, zoals bijvoorbeeld tot uiting komend in de transformatie van nationale helden tot misdadigers. Ook benadrukte ze waarom het zo belangrijk is dat we het werk van Nederlands grootste schrijver blijven lezen en bediscussiëren. Niet alleen om er politieke en morele lessen uit te trekken, maar ook om er literair genot aan te ontlenen, al was het Multatuli daar niet om te doen.

Jacob van Lennep aan de schandpaal (6/11/2018)

Prof.dr. Marita Mathijsen-Verkooijen hield een lezing over Jacob van Lennep, een van de markantste figuren van de negentiende eeuw. Er is geen andere schrijver die zich zo ingezet heeft voor de verbetering van de maatschappij: uiteenlopend van aanleg van een waterleiding en oprichting van standbeelden tot uitgave van de eerste wetenschappelijke Vondel-editie. Geen andere schrijver was ook zo populair als hij: zijn historische romans vonden gretig aftrek, de verzen uit zijn blijspelen werden nagezongen. Maar hij oogstte ook veel kritiek. Niet zozeer op zijn romans en dichtwerk: als hij zich maar bij de schrijverij hield, dan was er niets aan de hand, meenden zijn tijdgenoten. Maar hij deed zoveel meer en daarvoor werd hij geregeld afgestraft.
Van Lennep kreeg ook met Multatuli te maken: hij hielp hem bij de publicatie van Max Havelaar, maar zijn hulp keerde zich tegen hem en Multatuli spande een proces tegen hem aan. De eerste echt forse literaire kritiek kwam van Conrad Busken Huet, die zijn laatste roman, De lotgevallen van Klaasje Zevenster, de slordigste noemde die Van Lennep ooit geschreven had. Trok Van Lennep zich deze aanvallen aan? Wis en waarachtig, in persoonlijke brieven reageerde hij uiterst scherp en vilein op zijn criticasters. Maar ze ontmoedigden hem niet: tot het eind van zijn leven bleef hij ondernemend, vol initiatieven en enthousiast bouwen aan de moderne, cultuurvriendelijke, respectvolle en sociaalvoelende samenleving die hij als zijn ideaal zag.

Onze (?) taal. Waarom onbegrip niet onbegrijpelijk is (20/2/2018)

Op deze avond gaf prof. dr. Jan Renkema een ‘taalschouw’ met als thema een citaat van de beroemde dichter-cultuurfilosoof Thomas Eliot: Speech is but broken light upon the depth of the unspoken. Wat er ongezegd blijft, werd gedemonstreerd aan klanken, woorden en zinnen, aan betekenis en bedoeling en aan het niet-streepje tussen twee woorden of de punt tussen twee zinnen. En natuurlijk was er ook aandacht voor taalkwesties die altijd maar weer de pers halen: slordige spelling, slechte teksten, taalverloedering, taalverruwing en de verengelsing van onze taal. Ook daarin speelt onbegrip een rol.

Omgang met taaldiversiteit in de multiculturele samenleving in internationaal vergelijkend perspectief (15/12/12016)

Allereerst schetste prof. dr. Guus Extra een beeld van de constellatie van talen in Europa in termen van een dalende hiërarchie van (1) Engels als lingua franca), (2) nationale talen van de lidstaten van de Europese Unie, (3) regionale talen en (4) immigrantentalen. In het verlengde van deze bespreking bood hij een zestal perspectieven op de omgang met taaldiversiteit in de internationale context van een Engelstalige wereld (met nadruk op het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Canada en Australië) waarmee Nederland zich graag vergelijkt:

• Fenomenologisch perspectief: de manier waarop wij over de ander spreken
• Demografisch perspectief: de beschikbaarheid van bevolkingsdata over taaldiversiteit
• Economisch perspectief: de omgang met andere talen dan Nederlands in termen van economische kansen
• Onderwijskundig perspectief: de aandacht voor andere talen dan Nederlands in het onderwijs
• Juridisch perspectief: wetgeving en bestuurlijke maatregelen inzake de omgang met taaldiversiteit
• Dutch abroad: de status van Nederlanders en Nederlands in Melbourne/Australië

Het einde van de standaardtaal (2015/2016)

Prof. Joop van der Horst analyseerde de ontwikkelingen van de taalcultuur en liet ons zien hoe we nu aan het einde van de Renaissancecultuur zijn beland. In de Renaissance werden grenzen aan de taal bepaald en binnen die grenzen moest de taal zo homogeen mogelijk zijn want men was bang dat er anders te veel talen zouden komen. Nu beleven we juist het tegenovergestelde; er is de angst dat er steeds minder talen overblijven. Ons denken over – en het gebruik van –taal is sterk veranderd mede door de opkomst van de telefoon en de typemachine. Nu zien we juist de opkomst van veeltaligheid omdat talen zich niet meer houden aan grenzen. De grenzen vervagen. Veeltaligheid, zo beklemtoonde de spreker, heeft de toekomst.

Wereld in woorden; een magical mystery tour door de 14de eeuw (2014/2015)

Prof. dr. Frits van Oostrom nam ons mee naar de 14de eeuw die gekenmerkt wordt door een opeenstapeling van natuurrampen en crises. Talloze overstromingen, de pest, een schisma in de katholieke kerk, de 100-jarige oorlog. Tegelijkertijd gaan mensen steeds meer op stap om de wereld te ontdekken en verandert de voertaal Latijn in de Nederlandse taal, veelal eerst nog op rijm. Ook binnen het geloof ontstaan vernieuwingen zoals de opkomst van de Devoten in Deventer die een weg zochten tussen de kerk en het wereldse leven. In velerlei opzichten lijkt de 14de eeuw op de huidige tijd waarbij een crisis tegelijk de weg baant naar vernieuwingen. Dit wordt ook wel genoemd: een creatieve destructie. Tot slot liet Van Oostrom ons
genieten van de door hem ontworpen Vogala: een app die laat horen hoe het Nederlands in de middeleeuwen moet hebben geklonken.