De waakzame burger (10/10/2023)

Prof.dr. Ernst Hirsch Ballin gaf een lezing over ‘De Waakzame burger’.
De coronapandemie maakte ruw en abrupt een einde aan een lange periode van optimisme over menselijke mogelijkheden, hier en in andere landen. Toch is het niet de enige crisis die urgente veranderingen in ons denken en handelen vereist. Al veel langer wordt gewaarschuwd voor de gevolgen van de klimaatverandering en extreme ongelijkheden, maar zonder toereikend effect. Hoe komt het dat zulke brandende kwesties niet genoeg doorklinken in de democratische besluitvorming? Dat is niet alleen een vraag aan de politiek: het gaat ook om burgerschap en de vraag of dat meer is dan ‘je stem laten horen’.
In Waakzaam burgerschap laat Ernst Hirsch Ballin zien dat de rechtsstaat richting en inhoud geeft aan democratische processen. In het parlement aanvaarde wetten mogen de macht van de meerderheid niet onaantastbaar maken: ze behoren te kunnen worden getoetst aan de Grondwet en aan rechtsbeginselen. Burgers moeten daarvoor een beroep kunnen doen op de rechter, in Nederland en in Europees verband. Mensenrechten moeten de ontwikkeling van persoonlijke en gezamenlijke levensprojecten veiligstellen. Daarbij is solidariteit tussen mensen, met volgende generaties en met de natuur als geheel onmisbaar.

Recht op een kind? (8/11/2022)

Prof.dr. Britta van Beers ging in haar lezing in op de opkomst van nieuwe rechten in de context van nieuwe voortplantingstechnologie. Zij is hoogleraar recht, ethiek en biotechnologie aan de faculteit Rechten van de Vrije Universiteit.

Clash tussen Supreme Court en de Amerikaanse maatschappij (11/10/2022)

De abortus-uitspraak van het Amerikaanse Supreme Court (Hooggerechtshof) trok wereldwijd de aandacht door het overrulen van zijn eigen uitspraak van bijna 50 jaar geleden. Een zwaar conservatieve uitspraak die niet wordt gesteund door een meerderheid van de Amerikaanse bevolking. Het is vaker gebeurd dat het Court tegen de tijdgeest in gaat. Wanneer was dat, en hoe komt dat? Wat is de werkwijze van het Supreme Court? Amerikanist Tanja Groenendijk-de Vos ging in haar lezing in op de clash tussen Supreme Court en de Amerikaanse maatschappij.

Mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen (8/2/2022)

Herman Bolhaar, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, schetste aan de hand van kerncijfers en enkele voorbeelden van casuïstiek een beeld van de problematiek en gaf uitgebreid uitleg over de aanpak van mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen.

Het is oorlog, maar niemand die het ziet (12/10/2021)

Een platgelegde Rotterdamse haven. Nederlandse spionnen die digitaal toeslaan in Moskou. Artsen die ineens niet meer bij medische dossiers kunnen. De moderne tijd biedt talloze voordelen: we werken sneller en zijn altijd en overal bereikbaar. Maar er zijn ook nieuwe gevaren. In zijn lezing met de gelijknamige titel van een zijn boeken ‘Het is oorlog, maar niemand die het ziet”, ging Huib Modderkolk in op nieuwe gevaren van onze moderne tijd.
Zes jaar gelden begon Modderkolk met onderzoek naar de schaduwkant van internet. Hij begon als buitenstaander, zonder enige voorkennis. Stukje bij beetje won hij het vertrouwen van bronnen. Zo ontdekte hij dat iemand in Engeland privégesprekken tussen Nederlandse geliefden beluistert en dat een stiekem getrokken kabeltje in Beverwijk de dood van Iraanse demonstranten kan betekenen. Iedere ontdekking roept nieuwe vragen op. Wie leest mee met onze appjes? Hoe ver reiken de tentakels van Nederlandse veiligheidsdiensten? Wat betekent het als staten internet gebruiken om te controleren en te saboteren? Het toont aan hoe kwetsbaar een samenleving is die steeds meer vertrouwt op techniek.

Georganiseerde criminaliteit: een ondermijning van de samenleving (21/1/2020)

Prof. dr. Pieter Tops ging tijdens zijn lezing in op ‘de achterkant van Nederland’, een schaduwkant die crimineel van aard is en die zich, ingebed in steden en dorpen, buiten de greep en het zicht van de overheid ontwikkelt. Dit verschijnsel wordt aangeduid met het begrip ondermijning of ‘ondermijnende criminaliteit’. Deze criminaliteit ontwikkelt sluipenderwijs grote sociale en economische invloed. Zij ondermijnt de fundamenten van de rechtsstaat en daarmee ook de veiligheid en integriteit van de samenleving. Ondermijning is georganiseerde criminaliteit dichtbij. Zij is op allerlei manieren vermengd met en ingebed in het dagelijkse leven van veel ‘gewone’ mensen. Zij kan daar als het ware in ‘oplossen’. Daarmee ontstaat een context voor acceptatie van crimineel gedrag die bijdraagt aan de aantrekkelijkheid ervan.
De drugsproductie en –handel zijn de motor van het criminele systeem, ook al vanwege de enorme sommen geld die er in die wereld omgaan. Wanneer we de omzet van hennep, synthetische drugs en de handel in cocaïne bij elkaar optellen, gaat het – in Nederland – ongetwijfeld om een miljardenindustrie. We kunnen stellen dat het een verschijnsel is dat doodeenvoudig uit de hand is gelopen, ook vanwege het relatief tolerante drugsklimaat in Nederland.

Were Di (12/3/2019)

De internationale context is in toenemende mate complex en verweven. Demografische ontwikkelingen beïnvloeden de lange termijn, economisch lijkt Europa in woelig water terecht te komen, de Brexit nadert rap en de zekerheden van gisteren zijn verdwenen. Dr. Wim van de Donk ging tijdens zijn lezing in op de vraag is hoe je als regio, in de context van een Europa dat moeizaam zijn weg zoekt, kansen kunt grijpen en uitdagingen het hoofd kan bieden.

E-court: de opkomst (en ondergang?) van alternatieve vormen van geschilbeslechting naast de overheidsrechtspraak (5/2/2019)

Prof. mr. R.H. de Bock hield een lezing over E-court. Naast de gewone rechtspraak, overheidsrechtspraak, zijn er verschillende andere vormen van geschilbeslechting. Te denken is aan mediation, bindend advies en arbitrage. Mensen of bedrijven kunnen afspreken dat wanneer zij een geschil hebben of wellicht ooit gaan krijgen, zij niet naar de gewone rechter zullen gaan maar hun geschil voorleggen aan zo’n andere geschilbeslechter. Sinds enkele jaren is een van die vormen van bijzondere geschilbeslechting E-Court. Het gaat hier om een particulier initiatief – een ‘verdienmodel’ – dat speciaal is bedoeld voor zogenoemde incassozaken. Dat zijn zaken waar eigenlijk geen inhoudelijk geschil bestaat tussen partijen, maar het alleen gaat om een niet-betaalde rekening. Jaarlijks zijn er grote aantallen incassozaken. Voorheen werden deze altijd voorgelegd aan de gewone overheidsrechter. E-Court heeft, aanvankelijk met succes, veel van deze zaken naar zich toe weten te trekken. De aantrekkelijkheid van E-Court bestond eruit dat een lager bedrag aan kosten was verschuldigd dan bij de overheidsrechter het geval was (griffierecht). Achter de schermen is in de rechtspraak veel kritiek geweest op de werkwijze van E-Court. In zijn lezing ging de Bock in op de voor- en nadelen van initiatieven zoals E-Court, mede tegen de achtergrond van het belang dat toekomt aan overheidsrechtspraak.

Nationale veiligheid ongewenste (buitenlandse) investeerders (28/11/2017)

Het komt geregeld voor dat buitenlandse investeerders belangrijke aandeelhoudersrechten in Nederlandse ondernemingen verwerven of trachten te verwerven. Hoewel buitenlandse investeringen een materiële bijdrage aan de Nederlandse welvaart leveren, komt in de huidige geopolitieke context de vraag op of zij tevens een bedreiging kunnen vormen voor de nationale veiligheid. In opdracht van het WODC deden Claartje Bulten en Bas de Jong onderzoek naar de risico’s van (buitenlands) aandeelhouderschap voor de nationale veiligheid. Aan de hand van het WODC-Rapport Vitale vennootschappen in veilige handen (2017) ging prof. mr. Claartje D.J. Bulten nader in op dit onderwerp. Centraal stond de vraag hoe aandeelhouderschap in een Nederlandse naamloze of besloten vennootschap (mogelijke) toegang tot (vertrouwelijke) informatie en invloed op beslissingen biedt en op welke wijze dit gevolgen kan hebben voor de nationale veiligheid. Maar: wat is nationale veiligheid precies? Vallen bijvoorbeeld grote Nederlandse bedrijven hier ook onder? Met andere woorden: wanneer is een vennootschap van vitaal belang? En, niet onbelangrijk: wanneer is een investeerder of aandeelhouder ongewenst? Een aandeelhouder van een naamloze of besloten vennootschap (NV of BV) heeft het recht zijn aandelen te verkopen. Daarnaast heeft hij, als deelnemer in de algemene vergadering van aandeelhouders, de mogelijkheid om besluiten te nemen. Welke besluiten raken nu aan de nationale veiligheid? Kan een aandeelhouder een bedrijf geheel naar zijn hand zetten? En wat is de rol van beschermingsconstructies? De overheid heeft de nationale veiligheid opgedeeld in verschillende sectoren, zoals Energie, ICT/Telecom, Defensie en Financieel. Welke wet- en regelgeving bestaat er om ongewenste (buitenlandse) investeerders te controleren? Zijn alle sectoren voldoende beschermd?

Europese eenwording: economie en internet (2015/2016)

Prof. Jef van Erp gaf een uiteenzetting over de betekenis van het verdrag van de Europese Unie. Hierin zijn bepaald: de vrijheid van verkeer van personen, goederen, diensten en het Europees burgerschap. Aan de hand van verschillende voorbeelden (onder andere het onderwerp vererving) liet hij zien hoe er een verdere toename van integratie plaatsvindt. Door de opkomst van de digitale markt wordt nu vaak de nationale regelgeving overschreden. Aan de ene kant zien we dat landen steeds meer naar elkaar toegroeien maar tegelijk zien we ook een fragmentering zoals we zien in de houding van Hongarije en Polen ten aanzien van het vreemdelingenbeleid. Maar steeds weer blijkt dat integratie gelijk krijgt onder economische druk. De economische integratie is niet meer te stoppen.

Democratie en burgerschap (2014/2015)

Prof. dr. Ernst Hirsch Ballin begon zijn lezing met de vraag: ‘Wat is democratie?’ Een antwoord dat vaak wordt gegeven luidt: ‘De meerderheid beslist’. Dat zou betekenen dat elke minderheid overgeleverd is aan de beslissingen van de meerderheid. Maar omdat democratie en rechtstaat nauw met elkaar zijn verbonden, kan de meerderheid geen rechten ontnemen van de minderheid. Iedereen moet zich houden aan de constitutie. De grondwet beschermt ook de identiteit en diversiteit van ieder individu. Democratie betekent ook vrijheid van godsdienst en van meningsuiting met een zekere begrenzing en beperking want ook wederzijds respect voor elkaars persoonlijke waardigheid dient te worden nageleefd. We zien een groei naar een  gelijkwaardig burgerschap waarbij iedereen het fundamentele recht heeft staatsburger te zijn in het land waar men woont.

Humanisering van de internationale rechtsorde? Vallen en opstaan! (2013/2014)

Prof. mr. Willem van Genugten lichtte toe hoe na de Tweede Wereldoorlog de internationale rechtsorde geleidelijk humaner wordt. Mochten staatshoofden aanvankelijk alles doen wat zij in het belang van de staat nodig achtten, thans zijn zij niet langer immuun en onschendbaar, maar kunnen zij individueel aansprakelijk worden gehouden voor schending van mensenrechten tijdens hun bewind. Denk aan Pinochet. Een nieuwe belangrijke ontwikkeling is het recht van de internationale gemeenschap om in te mogen grijpen in een ander land om mensen te beschermen tegen de eigen regering waarbij zelfs militair ingrijpen tot de mogelijkheden behoort. Denk aan Libië van Gadaffi of aan Mali en het militaire optreden door Frankrijk en waar nu ook Nederland actief is.