Prof. Corstens lezing culturele kring oisterwijk 2025

Prof. Corstens lezing culturele kring oisterwijk 2025

Op 14 januari 2025 hield Prof. Corstens een lezing over de rechtsstaat. Onderstaand een door AI gegenereerde samenvatting die door de inleider gecorrigeerd is.

1. Inleiding van de Lezing

In zijn openingswoorden besteedde Prof. Corstens aandacht aan de vier kernaspecten die de rechtsstaat volgens hem kenmerken: gebondenheid van allen aan het recht, evenwicht tussen de staatsmachten, respect voor fundamentele mensenrechten, en toegang tot onafhankelijke en onpartijdige rechters.
Hij verwees naar actuele kwesties in de Europese context, zoals ontwikkelingen in Polen en Hongarije, en de invloed van technologie en globalisering op de rechtsstaat.

Elementen van de Rechtsstaat

  1. Gebondenheid van allen aan het Recht:
    Corstens benadrukte dat iedereen, van hoog tot laag, aan dezelfde wetten gebonden is. Hij verfijnde dit met historische voorbeelden. Hij citeerde een voormalig lid van het House of Lords: “Het maakt niet uit of je de Archbishop of Canterbury bent, zelfs als hij een pinguin in de London Zoo zou mishandelen, iedereen is gebonden aan dezelfde wetten.” Dit principe is essentieel om privileges en machtsmisbruik te voorkomen.
  2. Evenwicht tussen Staatsmachten:
    Corstens haalde Montesquieu aan en besprak de noodzaak van machtenscheiding om despotisme te voorkomen. Dit aspect, bekend als de trias politica of de scheiding der machten, zorgt ervoor dat er een systeem van checks and balances is. Hij wees erop dat zonder dit evenwicht de burger kan worden vermalen door de staat. Hij noemde voorbeelden van landen waar alle macht in één hand is geconcentreerd, zoals in China en Noord-Korea, en waarschuwde voor de gevaren daarvan.
  3. Respect voor fundamentele Mensenrechten:
    Corstens besprak de geschiedenis en ontwikkeling van mensenrechten na de Tweede Wereldoorlog en plaatst actuele problemen in context. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond het besef dat mensenrechten internationaal beschermd moesten worden. Hij besprak het belang van deze rechten, vooral voor groepen die bedreigd worden. Hij benadrukte dat elke burger aanspraak mag maken op deze rechten zonder uitzonderingen, of men nu zwart, joods, katholiek of moslim is.
  4. Toegang tot onafhankelijke en onpartijdige rechters:
    Corstens benadrukte het belang van onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak voor het afdwingen van rechten en plichten. Zonder een onpartijdige en onafhankelijke rechtspraak verliezen wetten hun kracht en kan er geen sprake zijn van een rechtsstaat. Hij besprak de druk waaronder rechters soms staan, vooral in landen waar politieke inmenging voorkomt. Hij benadrukte hoe belangrijk het is voor rechters om op te komen voor de rechtsstatelijke normen, zelfs als dat betekent dat ze onpopulaire beslissingen moeten nemen. Hij wees op de gevaren van een gecentraliseerde macht, zoals in Polen onder het oude regime.

2. Vragen en antwoorden

  • Polen en Netanyahu
    Een deelnemer vroeg naar de positie van de Poolse regering met betrekking tot de mogelijke komst van Netanyahu.
    Corstens gaf aan geschokt te zijn dat Polen Netanyahu zou ontvangen, ondanks dat hij op de arrestatielijst van het ICC staat. Hij noemde dit ongepast.
  • Oude Wetten en Aanpassingen
    Gevraagd werd waarom oude wetten niet worden aangepast aan de moderne tijd. Corstens legde uit dat hoewel sommige oude wetten nog steeds relevant zijn, er in sommige gevallen aanpassingen zijn gedaan, bijvoorbeeld met betrekking tot digitale delicten.
  • Scheiding der Machten in de Raad van State
    Een vraag ten aanzien van de rol van de Raad van State in de toeslagenaffaire werd gesteld. Corstens erkende dat de Raad van State in 2019 een fout heeft erkend in de rechtspraak over de toeslagen en dat het probleem eerder had kunnen worden opgelost.
  • Scheiding van Kerk en Staat:
    Er werd gevraagd of deze scheiding in de Nederlandse wet verankerd is. Corstens legde uit dat, hoewel er naast een bepaling over de vrijheid van godsdienst geen expliciete grondwetsartikelen zijn zoals in Frankrijk, het principe ongeschreven wel aanwezig is.
  • Illiberale Democratie
    Gevraagd naar wat “illiberale democratie” betekent, legde Corstens uit dat het een concept is, geïntroduceerd door Viktor Orbán, waarbij democratische instituties bestaan, maar rechten worden beperkt.
  • Onpartijdigheid van Rechters
    De onpartijdigheid van rechters werd besproken, waarbij Corstens aangaf dat rechters opgeleid worden om persoonlijke overtuigingen te onderscheiden van hun professionele verplichtingen.
  • Een Grondwettelijk Hof
    Corstens gaf drie redenen waarom hij tegen de oprichting van een grondwettelijk hof in Nederland is, waaronder de behoefte aan verschillende aanspreekpunten voor constitutionele vragen en het risico op politisering.
  • Slotopmerkingen en Discussie over Social Media’s Invloed
    De invloed van sociale media op de rechtsstaat kwam aan bod, waar Corstens zijn zorgen uitte over de macht van tech-giganten en het belang van regelgeving.

Tot slot benadrukte Corstens het belang van het uitdragen van de gedachte van de democratische rechtsstaat in de huidige tijd. De bijeenkomst werd afgesloten met een dankwoord en deelnemers werden aangemoedigd om door te gaan met de discussies.