Op 11 maart 2025 hield prof.dr Maria van den Muijsenbergh een lezing over ‘Empathie als helende kracht in de gezondheidszorg’.
De lezing begon met een warme ontvangst van ongeveer 220 aanwezigen.
Prof. dr. Van den Muijsenbergh, was huisarts van 1983 tot haar pensioen in 2023, vanaf 2010 was zij ook actief als straatarts. Als bijzonder hoogleraar “Gezondheidsverschillen en persoonsgerichte integrale eerstelijnszorg” was zij tot 2024 betrokken bij het Radboud umc Nijmegen en het expertisecentrum gezondheidsverschillen Pharos.
Zij definieerde empathie als het vermogen om je in te leven in de ander en diens situatie te begrijpen. In de gezondheidszorg gaat het specifiek om cognitieve empathie: een bewust proces waarbij de zorgverlener probeert de patiënt te begrijpen zonder per se met alles eens te zijn. Dit verschilt van medelijden, waarbij je vooral meevoelt zonder professionele distantie.
De spreker presenteerde onderzoeksresultaten die aantonen dat empathische zorg leidt tot betere gezondheidsuitkomsten.
- Sneller herstel na operaties
- Kortere ziekenhuisopnames
- Betere behandelresultaten bij chronische ziekten
- Meer therapietrouw door beter begrip van de behandeling
- Meer tevredenheid bij zowel patiënten als zorgverleners
- Kortere pijnduur na operaties
- Sneller herstel door een sterker immuunsysteem
- Betere controle van chronische aandoeningen zoals diabetes en astma
Van den Muijsenbergh signaleerde een zorgwekkende trend: afnemende empathie bij artsen en medisch studenten sinds de jaren ’80. Zij noemde als oorzaken:
- Toenemende protocollering van de zorg
- Focus op technische aspecten
- Werkdruk en administratieve last
- Verminderde continuïteit in de arts-patiëntrelatie
- Digitalisering (computers in de spreekkamer)
Als oplossingsrichtingen noemde zij:
- Meer aandacht voor communicatietraining in opleidingen
- Behoud van persoonlijke continuïteit in de zorg
- Flexibilisering van consulttijden
- Persoonsgerichte in plaats van ziektegerichte zorg. Een succesvol voorbeeld hiervan was een project in Noord-Limburg, waar meer tijd voor het gesprek leidde tot 20% minder verwijzingen naar het ziekenhuis.
Uit haar praktijkervaring deelde ze verschillende voorbeelden:
- Een sprekend voorbeeld uit haar praktijk betrof een oudere dame die plastabletten kreeg voorgeschreven, maar daardoor haar sociale leven niet meer kon voortzetten omdat ze constant naar het toilet moest. Door empathisch te luisteren werd duidelijk dat deze behandeling niet paste bij haar levensstijl.
- Bij een ernstige medische fout bleek dat openheid en oprechte excuses, gedragen door empathie, leidden tot begrip bij de patiënt.
- Uit haar praktijkervaring als straatarts deelde ze een voorbeeld waarbij ze begrip toonde voor een dakloze patiënt die zijn uitkering aan drugs had besteed. Hoewel ze het niet eens was met deze keuze, was het belangrijk om zonder oordeel naar de situatie te kijken.
Vragenronde
- Over het dragen van een witte jas door zorgpersoneel
Van den Muijsenbergh gaf aan dat niet zozeer de jas, maar de houding van de arts bepalend is voor empathie. Wel is het belangrijk dat patiënten weten met wie ze te maken hebben. - Over online patiëntreviews
Ze ziet deze als symptoom van een dieper probleem: mensen die zich niet gehoord voelen.
Echte empathische zorg leidt meestal niet tot negatieve reviews, zelfs na fouten als deze open worden besproken. Haar ervaring leert dat patiënten zeer vergevingsgezind zijn bij fouten als er open en eerlijk over gecommuniceerd wordt. - Over zorgdomein en digitale vragenlijsten
Deze worden sterk afgeraden omdat ze de persoonlijke interactie vervangen en geen recht doen aan de complexiteit van klachten. Ook artificiële intelligentie kan het menselijk contact niet vervangen. - Over empathie in medische opleidingen
Hoewel communicatievaardigheden worden aangeleerd, verwatert dit vaak in de praktijk. Er is blijvende aandacht nodig tijdens de hele carrière. - Over culturele verschillen
Bij patiënten met andere culturele achtergronden is empathie niet anders, maar vraagt het soms wel om andere uitingsvormen. Het gaat erom de persoon te zien en vertrouwen op te bouwen. - Over maatschappelijke trends
Ze signaleert een algemene afname van empathie in de samenleving door individualisering en sociale media, maar ziet ook hoopvolle tegenbewegingen zoals meer onderlinge zorg in buurten. - Over antipathie
Er is te weinig aandacht voor hoe zorgverleners moeten omgaan met gevoelens van antipathie jegens patiënten. Bewustwording hiervan en mogelijke oplossingen verdienen meer aandacht in opleidingen. - Over empathie bij kinderen
Het belang van vroeg aanleren van empathie werd benadrukt, waarbij rolmodellen en gemengd spelen belangrijke factoren zijn. - Over zorgverzekeraars
Er werd kritisch gesproken over hoe financiële overwegingen soms empathische zorg in de weg staan. Suggestie werd gedaan om via de inspectie hier meer aandacht voor te vragen.
De lezing werd afgesloten met een pleidooi voor het behoud van menselijk contact in de zorg en het belang van vroege empathie-ontwikkeling bij kinderen. Ook benadrukte ze de noodzaak van systeemverandering waarbij financiering meer gericht is op kwaliteit van zorg dan op productie.