Sarah Durston begon haar lezing met een introductie over het onderwerp bewustzijn. Ze legde uit dat bewustzijn een complex en veelomvattend begrip is, dat op verschillende manieren kan worden gedefinieerd en benaderd. Durston is hoogleraar aan het UMC Utrecht en voorzitter van de stichting Bewustzijn en Wetenschap. Ze doet onderzoek naar de relatie tussen bewustzijn, wetenschap en werkelijkheid.
Durston ging in op de verschillende niveaus van bewustzijn, van basale waakzaamheid tot hogere vormen van zelfbewustzijn en reflectie. Ze benadrukte dat de wetenschap nog steeds worstelt met de vraag hoe het brein precies bewustzijn voortbrengt. Het materialistische uitgangspunt dat alles te herleiden is tot materie en interacties tussen materie, loopt tegen grenzen aan bij het verklaren van bewuste ervaringen.
Ze besprak verschillende neurowetenschappelijke theorieën over bewustzijn, maar concludeerde dat we nog steeds niet precies weten hoe het werkt. Het blijft lastig om subjectieve ervaringen zoals de smaak van vanille of het gevoel van hoofdpijn te verklaren vanuit hersenprocessen alleen.
Durston presenteerde enkele alternatieve benaderingen van bewustzijn, zoals het panpsychisme (het idee dat bewustzijn een fundamenteel aspect is van de werkelijkheid) en het analytisch idealisme (dat geest de basis is van de werkelijkheid). Ze benadrukte dat deze ideeën steeds serieuzer worden genomen in de wetenschap.
Een belangrijk punt in de lezing was dat ons bewustzijn mede bepaalt hoe we de werkelijkheid waarnemen en ervaren. Durston liet zien hoe onze aandacht, verwachtingen en eerdere ervaringen beïnvloeden wat we bewust waarnemen. Ze illustreerde dit met enkele optische illusies en experimenten.
Na de pauze was er ruimte voor vragen uit het publiek. Onderstaand een overzicht van de belangrijkste vragen en antwoorden.
- Vraag: Wat is de relatie tussen bewustzijn en taalontwikkeling?
Durston antwoordde dat taal zeker een belangrijke factor is in de ontwikkeling van bewustzijn. Taal helpt ons de werkelijkheid te structureren en te begrijpen. Ze gaf het voorbeeld dat verschillende talen verschillende kleurwoorden hebben, wat invloed heeft op hoe mensen kleuren waarnemen. Taalontwikkeling speelt ook een rol in het ontwikkelen van een gevoel van ‘ik’ bij kinderen. - Vraag: Hoe zit het met bewustzijn tijdens de slaap?
Durston legde uit dat slaap een andere bewustzijnstoestand is. Tijdens de slaap lijkt ons normale dagbewustzijn tijdelijk weg te vallen. Dromen laten echter zien dat er nog steeds een vorm van bewustzijn actief is, waarbij we complete werelden kunnen creëren in ons hoofd. - Vraag: Wat is de verhouding tussen bewustzijn en onderbewustzijn?
Durston gaf aan dat dit een complex onderwerp is. Ze denkt dat er een groot veld van bewustzijn is, waarvan ons directe bewustzijn slechts een klein deel vormt. Het onderbewuste speelt een belangrijke rol in onze motivaties en gedrag. De precieze verhouding tussen bewust en onbewust is lastig vast te stellen. - Vraag: Is reïncarnatie een verklaring voor kinderen die zich vorige levens herinneren?
Durston zei dat reïncarnatie een mogelijke verklaring is, maar niet de enige. Een andere mogelijkheid is dat kinderen informatie oppikken uit een groter bewustzijnsveld. Ze neigt ernaar de eenvoudigste verklaring te kiezen, in lijn met wetenschappelijke principes. - Vraag: Hoe zou de zorg voor mensen met verlaagd bewustzijn verbeterd kunnen worden?
Durston pleitte ervoor om er niet zomaar vanuit te gaan dat mensen met verlaagd bewustzijn niets meer meekrijgen. Ze adviseerde om deze patiënten zoveel mogelijk te blijven behandelen alsof ze volledig bewust zijn. - Vraag: Wat is de invloed van onderzoek naar dierenbewustzijn?
Durston gaf aan dat dit relevant onderzoek is, omdat het de vraag oproept waar in de werkelijkheid bewustzijn precies begint. Ze noemde ook dat er steeds meer aanwijzingen zijn voor een vorm van plantenbewustzijn. - Vraag: Zal de wetenschap ooit kunnen verklaren wat bewustzijn precies is?
Durston denkt dat we ver kunnen komen met wetenschappelijk onderzoek, maar dat we onszelf als waarnemer nooit helemaal kunnen loskoppelen van het fenomeen bewustzijn. We zullen altijd onderdeel blijven van wat we onderzoeken. - Vraag: Hoe verhoudt bewustzijn zich tot spiritualiteit en God?
Durston erkende dat ervaringen van eenheid of goddelijkheid vaak voorkomen bij mensen die mediteren of hun bewustzijn verruimen. Ze ziet dit als onderdeel van het spectrum van menselijke ervaringen, ook al kunnen we het niet volledig begrijpen. - Vraag: Moeten we paranormale claims serieuzer nemen?
Durston pleitte voor een open houding, zonder direct alles te geloven. Ze denkt dat bepaalde ‘paranormale’ ervaringen normaler zijn dan we denken en onderdeel zijn van de menselijke ervaring. Tegelijk waarschuwde ze voor overclaims. - Vraag: Wat is de relatie tussen bewustzijn en vrije wil?
Durston gaf aan dat dit een complexe filosofische vraag is. Ze denkt dat bewustzijn en vrije wil met elkaar samenhangen, maar dat veel van ons gedrag ook onbewust wordt gestuurd. De precieze balans is lastig te bepalen.
Durston sloot af met de conclusie dat bewustzijn een fascinerend onderzoeksgebied blijft, waarbij we steeds meer ontdekken maar ook tegen de grenzen van ons begrip aanlopen. Ze pleitte voor een open houding en het serieus nemen van de volle breedte van menselijke ervaringen. Tegelijk benadrukte ze het belang van kritisch en wetenschappelijk onderzoek om ons begrip van bewustzijn verder te verdiepen.