Op 29 oktober 2024 hield professor Klaas Egmond een lezing over de duurzame beschaving. Hieronder geven we een korte samenvatting van zijn inleiding.

Volgens politici als Macron en vele filosofen hebben we geen moreel kader meer. Met het oog op de huidige duurzaamheidsproblematiek en de toenemende maatschappelijke spanningen zouden we daar opnieuw naar moeten zoeken. We komen dan uit bij een deugdethiek, waarin de grote rampen van de geschiedenis, zo ook de ecologische crisis en de volgende financiële crisis, het gevolg zijn van het verlies van het evenwicht in de maatschappelijke waardenoriëntatie, waarna zeer eenzijdige (materialistische en individualistische) waarden obsessief worden nagestreefd. Daarbij gaat de ‘menselijke waardigheid’ verloren. Die kan alleen worden behouden door een zeker evenwicht te bewaren tussen de fundamentele menselijke tegenstellingen.

Uiteindelijk blijkt in dat hernieuwde kader de morele component samen te vallen met ons huidige begrip van ‘duurzaamheid’ (in de meest brede betekenis). Het kan het morele kompas zijn dat de huidige samenleving een waarde gericht handelingsperspectief biedt. Het is een perspectief dat al lang besloten ligt in onze geschiedenis, filosofie en in de grote meesterwerken van de Europese kunst en cultuur.

Frans Verhagen hield op 24 september 2024 een lezing over het machtigste ambt ter wereld. Hoe het in elkaar zit als instituut, gebaseerd op de grondwet van 1787 en hoe het zich in de loop der tijd ontwikkeld heeft tot het ambt zoals we het nu kennen. Het ambt president, de uitvoerende macht, in de context van de andere delen van de trias politica: de wetgevende en de rechtsprekende macht. En de begrenzing van die macht door beide andere poten van het politieke systeem, maar ook door de federale aard van de Verenigde Staten waarin de staten hun eigen rol spelen. Die federale aard van het land heeft gevolgen voor de manier waarop de president wordt gekozen, met dat bekende systeem van kiesmannen. Door compromissen uit de achttiende eeuw zijn kleine staten oververtegenwoordigd in het Amerikaanse politieke stelsel, zowel bij de presidentsverkiezingen als in het Congres.

Daarna vertelde hij hoe presidenten vanaf 1787 met deze macht zijn omgegaan, wat ze wel en niet bereikten, en wie wel en niet succesvol was. Tot slot ging hij in op de uitdagingen waar de Amerikaanse democratie voor staat door het fenomeen Donald Trump, zijn geslaagde overname van de Republikeinse Partij en de omvorming ervan tot een de persoon dienende cult.

Op 20 februari hield Floris Alkemade een lezing met als titel ‘De toekomst van het verleden’.
De grote vragen van onze tijd sluiten op een vreemde manier naadloos aan op de logica van eeuwenoude landschappen. Wat kunnen we van die landschappen leren als we ons op de toekomst willen voorbereiden?

Floris Alkemade is een architect en stedenbouwkundig ontwerper, studeerde in 1989 met eervolle vermelding af in de Bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft. Aansluitend werkte hij gedurende achttien jaar met Rem Koolhaas en was een van de zes partners van het befaamde Office for Metropolitan Architecture, een ontwerpbureau met ongeveer 350 mensen in dienst.
In 2008 richtte hij zijn eigen ontwerpbureau FAA op en later ook BAU+ opererend vanuit Sint-Oedenrode, Brussel en Parijs. Van 2015 tot 2021 vervulde hij de functie van Rijksbouwmeester.

Alkemade combineert zijn werk als architect en stedenbouwkundig ontwerper met het geven van onderwijs, lezingen en hij maakt deel uit van diverse vakjury’s. Hij was negen jaar gastprofessor aan de universiteit in Gent en van 2014 tot 2018 lector aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. In 2018 werd hij gekozen als Nederlands Architect Van Het Jaar. Hij heeft diverse publicaties op zijn naam. Zijn essay De Toekomst van Nederland is inmiddels aan de zesde druk toe. Met de academie van Bouwkunst in Amsterdam publiceerde hij het boek Rewriting Architecture, een studie over het creatieve proces dat gepaard gaat aan het ontwerp van hergebruik. In juli 2021 was hij gast bij Zomergasten van de VPRO.

De architectuur en stedenbouw van Alkemade is stevig verankerd in de landschappelijke en stedelijke structuur. Hij werkt daarbij zowel op nationaal als internationaal niveau aan complexe projecten. Hij valt daarbij op door aandacht voor infrastructuur en logistiek, zoals blijkt uit de gebiedsontwikkeling en inpassing van het TGV station in het centrum van het Franse Lille.
Ook thema’s als herbestemming en stedelijke ontwikkeling zijn een belangrijk onderdeel van zijn werk. Zo heeft Alkemade gewerkt aan het nieuwe stadshart van Almere, de herontwikkeling van het wereldcultuur erfgoed van de Zeche Zollverein in het Duitse Essen, waar hij ook verantwoordelijk was voor het ontwerp van het Ruhrmuseum en de herontwikkeling van het zeshonderd meter lange entrepotgebouw Macdonald in Parijs. Als Rijksbouwmeester koppelde hij deze ontwerpachtergrond aan een sterke sociaal-maatschappelijke agenda. Naast de kracht van het markt- en het politieke denken ziet hij hier een grote verantwoordelijkheid voor de ontwerp- en verbeeldingskracht.

Zoals ook uit zijn essay De Toekomst van Nederland spreekt – met als ondertitel De kunst van richting te veranderen – bouwt hij vanuit de ontwerpende creatieve blik een hoopvol en samenhangend verhaal op over de vele noodzakelijke veranderingen die ons te wachten staan. Vanuit de verbeeldingskracht een verlangen naar de toekomst.

Op 23 januari 2024 heeft prof. Katja Tolstoj een bijzondere inleiding gehouden voor de Culturele Kring.

Prof. Tolstoj is in Rusland geboren en op 20-jarige leeftijd met haar jonge tweeling gevlucht naar Nederland. Ze is woonachtig in Kampen. Ze volgde een studie theologie en schreef een proefschrift over de werken van Karl Barth en Dostojevski. Daarna werd ze hoogleraar post-traumatische theologie aan de VU te Amsterdam. Ze is momenteel Theologe des Vaderlands.

In haar inleiding vertelde ze het verhaal van de gekruisigde jongen in Russische oorlogspropaganda. Hoe zijn theologie en ideologie van elkaar te onderscheiden?

Een korte passage uit haar inleiding:
Het eerste wat ik hoorde toen ik in 1993 begon met mijn studie aan de Protestantse Theologische Universiteit in Kampen, was dat de “Theologie na Auschwitz” (Theologie nach Auschwitz) had bijgedragen aan de mentaliteitsverandering in naoorlogs Duitsland. Omdat ik uit de Sovjet-Unie kwam, begon ik meteen te hopen dat een soortgelijke theologische reflectie op het Sovjetverleden snel op gang zou komen. Omdat zo’n reflectie twintig jaar lang uitbleef, besefte ik dat ik zelf een project moest starten dat zou kunnen bijdragen aan een systematische maatschappelijke heroriëntatie in de post-Sovjetlanden. Het ontwikkelen van een Theologie na de Goelag werd mijn taak en roeping. In 2016 startte ik het project “Theology after Gulag”. Inmiddels draagt het de naam: “Theology after Gulag, Bucha, and beyond”.

Traumatisch verleden
Het hoofdidee van het project “Theology after Gulag, Bucha, and beyond” is dat theologie van groot belang kan zijn voor het overwinnen van gevolgen van geweld en trauma. Daarnaast sluit het project aan bij andere ‘post-theologieën’, zoals post-Apartheid theologie, en bij andere velden, zoals traumastudies en theorievorming over transitional justice.